Voor sommige mensen is de combinatie ‘betalen’ en ‘open source’ of ‘open data’ een foute combinatie. Vanwege het open karakter van open source en open data is er ergens een verwachting dat alles gratis moet zijn. Niet alleen die software of data maar alles wat er omheen hangt. Hoewel het logisch lijkt dat er een verband is tussen open source en gratis, is het toch onjuist om dit door te trekken op het product of de randzaken er omheen.
Hoewel open source meestal gratis (lees: kosteloos) wordt verspreid, kan het niet zo zijn dat de ontwikkelaar alle ontwikkelkosten en beheerkosten uit eigen zak moet blijven betalen. Soms gebeurt dat, als de ontwikkelaar het als een hobbyproject ziet en er niet teveel geld aan besteed wordt. Maar grote open source projecten zoals QGIS, WordPress of Linux zijn zo ontzettend duur om te onderhouden dat niemand dat zomaar even ophoest.
Ook open data zoals die bij PDOK en Nationaal Georegister wordt verspreid, is niet goedkoop. Wel kosteloos te gebruiken maar deze data kost de overheid handenvol met geld (hoewel belastinggeld vaak wordt uitgegeven als was het monopolygeld, maar dat is een ander verhaal, de open data bij PDOK is alle kosten absoluut waard).
Om het idee over ‘gratis’ in combinatie met open source alvast wat te temperen, niet alle open source is gratis te gebruiken. Vanwege de licentie waaronder de ontwikkelaar het verspreidt kan het zijn dat je alleen de code mag inzien maar niet gebruiken, of alleen gebruiken als je niet-commercieel werkt, of alleen onder nog andere voorwaarden. De licentie bepaalt dus of je open source mag gebruiken en of dit kosteloos mag. Voor sommige applicaties moet je als bedrijf wel een betaalde licentie afnemen terwijl een particulier dezelfde applicatie kosteloos mag gebruiken.
Hetzelfde geldt voor open data. Hier bepaalt eveneens de licentie de mogelijkheden tot gebruik. In sommige gevallen mag je de data onbeperkt gebruiken en bewerken, in andere gevallen mag je de data niet bewerken of heruitgeven en er zijn gevallen waarin je de data niet commercieel mag toepassen. De data bij PDOK is over het algemeen voorzien van een eenvoudige licentie waarmee je de data kosteloos mag gebruiken en doorgeven, de data mag mixen en de data mag gebruiken voor commerciële doeleinden, dit alles met de beperking dat er een naamsvermelding moet worden gedaan en dat de data (ook gemixt of bewerkt) eveneens kosteloos verspreid moet worden.
Mag iemand dan geld vragen of geld verdienen met open source? Om te beginnen de ontwikkelaars? De ontwikkelaar blijft altijd eigenaar van de code. Hij mag zelfs de code onder verschillende licenties aanbieden aan verschillende personen. Hij mag best een factuur sturen naar een bedrijf terwijl hij dat naar een particulier niet doet. Maar er zijn ook andere mogelijkheden. Hij kan de software kosteloos aanbieden en daarnaast betaalde support verlenen. Of betaalde ontwikkeling van extra’s en aanvullende modules. Of vragen om sponsoring.
QGIS wordt op dezelfde manier gemaakt. Grote bedrijven sponsoren The Open Source Geospatial Foundation met grote bedragen en daarmee worden programmeurs betaald die bijdragen aan de software maar dat niet op vrijwillige basis kunnen doen. Ook wordt daarvan de website bijgehouden en worden er evenementen mee betaald. Daarnaast kunnen bedrijven geldelijk bijdragen (sponsoren) voor een specifieke functie die ze heel graag in QGIS willen zien. Uiteraard worden heel veel activiteiten voor OSGeo en QGIS kosteloos uitgevoerd door vrijwilligers, maar sommige zaken kosten nu eenmaal wel geld. Zoals een website, softwarelicenties om te kunnen programmeren of administreren, een programmeur die iets kan maken wat een vrijwilliger niet kan, enzovoort.
Al met al zorgt dit ervoor dat de gewone gebruiker de software kosteloos kan gebruiken. Maar houdt in het achterhoofd dat het dus niet gratis is (en dat je er geen recht op hebt).
Mag iemand dan geld vragen of verdienen met open data? Even lettend op de opmerking dat de data (ook gemixt en bewerkt) eveneens kosteloos verspreid moet worden. Dit blijft een lastig iets. Wat is mixen en bewerken? Is een stukje BGT waaraan een civiel ontwerp toegevoegd is, een mix? Of een bewerking? Moet het civiele ontwerp ook kosteloos worden verstrekt aan de opdrachtgever? Of is mixen/bewerken alleen mogelijk op exact de lijnen en symbolen uit de oorspronkelijke dataset, dus het verrijken van een dataset met extra gegevens? Misschien dat een jurist hier echt duidelijkheid over kan geven maar persoonlijk denk ik dat PDOK het civiele ontwerp ziet als een commercieel product waar een stukje open data onder wordt gelegd maar geen deel van uitmaakt. Zolang je dat stukje BGT maar kosteloos deelt en er geen geld voor vraagt. Of? Mag je ook geen geld vragen voor de tijd die je besteed hebt om de BGT te downloaden, om te zetten naar een tekening, wegknippen wat gaat vervallen en het opslaan als DWG? Ook dat mag. Want dat is zeker een commerciële handeling.
En zo zijn er eveneens bedrijven die commerciële software maken die open data verwerken naar AutoCAD, BricsCAD, Google Earth, enzovoort, al dan niet met een conversie naar NLCS of voorzien in de administratieve data. De applicaties die ze ontwikkelen worden betaald door de gebruiker. De gebruiker betaalt hiermee de ontwikkeling van en support op de software, maar betaalt niet voor de data. Alle data die met de software wordt verwerkt is nog steeds kosteloos. Voor wie dit ondanks bovenstaande uitleg nog steeds niet lekker voelt: bedenk eens een wereld waarin geen betaalde software bestond om open data te verwerken. Of geen geld gevraagd mocht worden voor support. Hoeveel programmeurs zouden dan kosteloos en vrijwillig een dagtaak aan ontwikkelen en support besteden? En bedenk eens, je vraagt als ontwerper zelf toch ook gewoon een uurloon voor de tijd die het verwerken en bewerken van open data naar een tekening kost? Een data-analist die voor een gemeente allerlei databronnen moet doorspitten en combineren, zal die tijd in rekening brengen, al is de meeste data kosteloos beschikbaar.
Hoewel het dus prima mogelijk en zelfs redelijk is om geld te verdienen aan open source en open data, blijven er ook vragen die mogelijk alleen juridisch onderbouwd beantwoord kunnen worden. In ieder geval, ondanks de soms heftige discussies op internet rond dit onderwerp, het is en blijft absoluut fantastisch dat er kosteloze initiatieven zijn als QGIS en als PDOK. Niet alleen fantastisch, maar zelfs heel bijzonder in een maatschappij die volledig om geld en macht draait.
(Denk nu even sterk aan een regenboog, een zonnebloem, een zennende monnik, een gospelkoortje, een pas geboren lammetje of iets anders dat je net zo blij maakt als het werken met QGIS of PDOK data)
