Iedereen die enigszins geïnteresseerd is in geo-data, weet dat om de zoveel jaar een volledige hoogtekaart van Nederland wordt gemaakt: de AHN. Intussen is de AHN4 uitgebracht, als opvolger van AHN3. Het is niet een product dat in één dag gemaakt en verwerkt kan worden. Het kost best veel tijd om een volgende AHN af te ronden, vandaar dat er niet elk jaar een nieuwe versie komt. Maar de tijd tussen twee versies wordt wel steeds korter. Was eerder 7 of 8 jaar gebruikelijk, nu wordt gesproken over 2 tot 3 jaar. Dus met een beetje geluk is de AHN5 in 2026 gereed.

Met andere woorden, we zullen het ook nog even met AHN4 moeten doen. En wie voorheen AHN3 gebruikte, wil natuurlijk heel graag met AHN4 data aan de gang. Maar is dat zo eenvoudig, die overgang?

De wijzigingen

Het beschikbaar stellen van geo-data, zeker zoveel data als de AHN omvat, kost ongelooflijk veel geld. Het is maar goed dat in Nederland veel data kosteloos wordt aangeboden door de overheid. Als we allerlei abonnementen hadden moeten afsluiten bij commerciële partijen, dan was dat een kostbaar gebeuren geweest. De downloadbare AHN3 werd aangeboden als DSM en DTM, in 0.5m en 5.0m grid, en zowel in GeoTiff als Point Cloud bestanden. Daarnaast waren er natuurlijk web-services zoals WMS en WCS.

De downloadbare AHN4 wordt vanaf nu bij PDOK alleen aangeboden in het 0.5m grid als GeoTiffs. Als web-service is de WMS en WCS beschikbaar. Voor gebruikers van de Tif-bestanden zijn die laatste twee niet interessant. Of beter gezegd: onbekend. Een GeoTiff kun je downloaden maar voor de web-service heb je een GIS applicatie nodig die snapt hoe je met web-services moet werken.

Een andere wijziging die best impact gaat krijgen: via PDOK zal de AHN5, zodra deze gereed is, ineens beschikbaar komen en ook de AHN4 per direct vervangen. Je kunt dus niet alvast de verwerkte gebieden van de AHN5 gebruiken en er is geen overgangsperiode waarin je nog AHN4 data kan ophalen, bijvoorbeeld omdat je project-data daarop aan moet sluiten.

Het is niet bekend of de kaartbladen van vorige AHN versies op andere manieren beschikbaar worden gesteld, bijvoorbeeld bij Esri of via GeoTiles.nl.

Civil 3D

CAD gebruikers die iets met AHN doen, maken in de regel een terreinmodel met behulp van Civil 3D. Een Surface kun je prima maken van een DEM (Digital Elevation Model), en je gebruikt daarvoor de GeoTiffs van de AHN. Helaas is Civil 3D niet voorbereid op de enorme hoeveelheid data die in zo’n bestand zit. Het 0.5m grid zit in tegels van 5km bij 6.25km en zijn in bestandsgrootte zo’n halve gigabyte. Om het werkbaar te houden heb je eerst een Data Clip Boundary nodig die het gebied inperkt, of je kunt een GeoTiff eerst met QGIS uitsnijden tot de werkgrenzen.

Het alternatief was werken met het 5.0m grid, dat is voor Civil 3D niet zo’n probleem. Maar voor de gebruiker wel, deze is een stuk minder nauwkeurig dan het 0.5m grid. Er zit helaas niets tussen. Het zou mooi zijn als er meerdere smaken zouden zijn, vooral het 1.0m grid zou een heel goed alternatief zijn. Hieronder zie je de verschillen tussen de grid groottes:

Het 1.0m grid is vier keer zo klein in omvang als het 0.5m grid maar haast net zo nauwkeurig. Voor het meeste werk prima geschikt. Om een 1.0m grid te maken, kun je in QGIS een GeoTiff exporteren met een andere grid grootte.

InfraCAD CE

Veel gebruikers van Civil 3D maken zo’n terreinmodel van de AHN kaartbladen niet zelf, hoewel dat best eenvoudig gaat, maar gebruiken software zoals InfraCAD CE. Hiermee wordt het maken van een terreinmodel een eitje. Je geeft aan of je een nieuw terreinmodel wilt maken of de data wilt toevoegen aan een bestaand model, welke resolutie je wilt gebruiken en er wordt gevraagd om een begrenzing te selecteren. InfraCAD CE doet de rest, de software zoekt uit welke tegels de data bevat en downloadt de GeoTiffs die nodig zijn voordat ze worden toegevoegd in Civil 3D.

De wijzigingen in levering van de AHN4 zorgen ook voor een onzeker bestaan voor deze functie in InfraCAD CE. Er is immers geen keuze meer in grid grootte. Ook weet de software domweg niet welke AHN versie wordt verwerkt, er is geen versienummer te vinden in de download bron. Zodra AHN5 data beschikbaar wordt gesteld, wordt AHN4 ineens vervangen. Haal je gedurende een periode data op voor je project, dan kan het zijn dat een deel AHN4 is en een deel AHN5, zonder dat je dit ergens aan kunt zien. Gelukkig speelt dit alleen rond het moment van vervangen en dat is pas over 3 jaar. Maar toch. Een ander nadeel is dat je na zo’n overgangsmoment geen AHN4 meer kunt ophalen om te vergelijken met AHN5.

Cloud Optimized GeoTiffs

Een andere wijziging in de levering via PDOK is een hele vervelende, de GeoTiff bestanden die je kunt downloaden, zijn Cloud Optimized GeoTiff (COG) bestanden. Deze kunnen helaas niet verwerkt worden met Civil 3D. Wil je er iets mee doen, dan zul je ze eerst in QGIS moeten openen en exporteren naar gewone GeoTiffs. Ook InfraCAD CE kan zulke bestanden niet verwerken.

WCS

Een wat minder bekende databron voor CAD gebruikers is de WCS (Web Coverage Service). GIS gebruikers zullen het wel kennen en misschien de waarde ervan zien. Maar in CAD omgevingen kun je er niets mee, en om er zelf in de browser mee te werken is heel complex. Om te beginnen moet je eerst de Capabilities opvragen van de service om te zien wat er wordt aangeboden, dan een verzoek om de Coverage te beschrijven om te weten hoe je een gebied aanvraagt en daarna kun je de WCS bevragen om een gebied te downloaden. Een GIS applicatie als QGIS doet dat natuurlijk automatisch.

Wat kun je dan met een WCS? In het kort: je downloadt de AHN vanaf een web-service waarbij je het gebied in Nederland aangeeft en de grootte van de afbeelding opgeeft, en slaat deze op als GeoTiff om zo de data te kunnen verwerken in bijvoorbeeld Civil 3D. Zo kun je de hele AHN van Nederland ineens downloaden:

Maar er zit natuurlijk een maar aan. De web-service levert maximaal afbeeldingen van 4000×4000 pixels. Dus als je als gebied heel Nederland opvraagt, en je geeft de maximale hoeveelheid pixels op (4000 dus), dan betekent dit dat elke pixel zo’n 80 bij 80m beschrijft. De grid grootte is dus 80m en dat is heel wat anders dan 0.5m of 5.0m. Het voordeel is wel dat de bestanden lekker werkbaar blijven, heel Nederland is zo’n 20MB en kan prima worden ingelezen in Civil 3D:

In QGIS kun je de kleuren categoriseren in kwantielen waardoor je een fraaier beeld krijgt, in Civil 3D alleen per hoogterange waardoor de werkelijkheid beter wordt benadrukt. Zo’n 85% van Nederland ligt onder de 100m NAP.

Omdat je met WCS de afbeeldingsgrootte en de terreingrootte opgeeft, zul je zelf moeten rekenen als je een specifieke resolutie wilt downloaden. Wil je een gebied in 0.5m grid hebben, dan is bij de maximale afmeting van 4000 pixels een gebied van 2000 bij 2000m te downloaden. Elke pixel wordt namelijk uitgesmeerd over 0.5m aan ruimte. Bij het 1m grid kun je een gebied van maximaal 4000 bij 4000m opvragen en bij een grid van 25.0m is dat 100.000 bij 100.000m. De verschaling is niet vast, zo is het heel goed mogelijk om een grid grootte van 3.749 bij 2.183 te downloaden. De resolutie kun je in twee richtingen afzonderlijk instellen. Ga je dus zelf aan de gang met WCS dan is dat wel iets om rekening mee te houden.

Een alternatief is om QGIS te gebruiken, de WCS service toe te voegen en dan het gebied dat je nodig hebt, te exporteren naar een GeoTiff, waarbij je de gewenste resolutie aangeeft. Het resultaat is een GeoTiff die je in Civil 3D kunt inlezen als terreinmodel.

Geen data-analist maar toch af en toe noodzaak om geodata te visualiseren? Dat kan met de applicatie QGIS. Dit boek helpt je op weg om de basisbeginselen onder de knie te krijgen en eenvoudig uit diverse bronnen zoals PDOK.nl, CBS en het Nationaal Georegister kaarten te genereren.

This book is also available in English.